Khai khoáng là ngành có đặc điểm chu kỳ rất rõ ràng, với mức đầu tư lớn và chịu ảnh hưởng cũng như hạn chế rất lớn bởi nhu cầu hạ nguồn.
Từ những năm 2000 đến đầu những năm 2010, cùng với sự phát triển của toàn cầu hóa kinh tế toàn cầu, Trung Quốc gia nhập WTO và sự trỗi dậy toàn diện sau đó của nền kinh tế Trung Quốc và sự cải thiện về trình độ đô thị hóa, nhu cầu về hàng hóa trên thị trường toàn cầu ngày càng tăng theo từng năm và giá cả hàng hóa cũng tăng lên đáng kể (xem hình).
Ngành khai khoáng toàn cầu tin rằng nhu cầu mạnh mẽ như vậy sẽ tiếp tục, vì vậy họ đã tăng đầu tư và không tránh khỏi việc phải gánh chịu những khoản nợ khổng lồ trong quá trình này. Theo dữ liệu từ PwC, cơn sốt đầu tư khai khoáng đạt đến đỉnh điểm vào năm 2013, với 40 công ty khai khoáng hàng đầu thế giới có tổng chi tiêu vốn là 130 tỷ đô la trong năm đó, chiếm gần bốn phần năm EBITDA của họ.
EBITDA là thuật ngữ tài chính biểu thị chỉ số lợi nhuận của công ty, nghĩa là "thu nhập trước lãi vay, thuế, khấu hao và khấu hao tài sản cố định". EBITDA không bao gồm các yếu tố không hoạt động đã đề cập ở trên và có thể phản ánh tốt hơn các điều kiện hoạt động của công ty.
Sau khi bước vào thập niên 2010, tăng trưởng kinh tế toàn cầu chậm lại, với tư cách là công xưởng của thế giới, nhu cầu hàng hóa của Trung Quốc, đặc biệt là các sản phẩm khoáng sản khác nhau, suy yếu, dẫn đến giá hàng hóa và lợi nhuận của ngành giảm mạnh. Do đó, kể từ năm 2013, các tập đoàn khai khoáng đã vật lộn trong một thập kỷ, chủ yếu là cố gắng cân bằng bảng cân đối kế toán của họ.
Chỉ tính riêng năm 2015, ngành khai khoáng toàn cầu đã giảm tài sản hơn 50 tỷ đô la. Giảm giá tài sản là việc giảm giá trị tài sản của công ty xuống mức thấp hơn giá mua ban đầu. Giảm giá thường được thực hiện do giá trị tài sản giảm hoặc dự kiến không đạt được lợi nhuận mong đợi, điều này tất nhiên có tác động tiêu cực đáng kể đến tình hình tài chính của công ty.
Bắt đầu từ BHP Billiton, công ty khai khoáng lớn nhất thế giới, các công ty khai khoáng ở mọi quy mô đang thoái vốn một số tài sản khai khoáng của mình để thu hồi vốn và tinh giản hệ thống kinh doanh lớn của mình. Phần lớn tiền mặt thu hồi được được dùng để trả nợ, thay vì phát triển các dự án mới.
Như có thể thấy từ hình bên dưới, kể từ năm 2015, giá cả hàng hóa đã bắt đầu phục hồi và mức lợi nhuận của ngành chắc chắn sẽ tăng đồng bộ, nhưng đầu tư vẫn chưa phục hồi. Năm 2022, 40 công ty khai khoáng lớn nhất đã đầu tư tổng cộng 75 tỷ đô la, chỉ bằng một phần tư EBITDA của họ. Trong cả năm 2023, số tiền đầu tư của BHP là khoảng 7 tỷ đô la, chỉ bằng một phần ba số tiền đầu tư cao nhất vào năm 2013.
Nhưng tình hình này có thể sớm đảo ngược.
Theo tổ chức tư vấn Energy Transition Committee, quá trình phi cacbon hóa nền kinh tế toàn cầu, bao gồm quá trình chuyển đổi năng lượng toàn diện, sẽ cần 6,5 tỷ tấn kim loại từ nay đến năm 2050. Hiện tại, lithium và niken cần thiết trong pin đang rất được quan tâm, nhưng trên thực tế, chúng chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng nhu cầu.
Từ các tua bin gió được sử dụng trong năng lượng gió đến xe điện, một lượng thép khổng lồ được sản xuất hàng năm, gấp nhiều lần sản lượng toàn cầu hiện tại. Điều này đặt ra nhu cầu cao hơn đối với việc sản xuất quặng sắt; Tương tự như vậy, việc mở rộng và nâng cấp lưới điện sẽ đòi hỏi một lượng lớn đồng và nhôm; Ngoài ra, nhu cầu về các kim loại nhỏ như than chì và thậm chí là bạch kim sẽ tăng đáng kể.
Thế giới đang chờ đợi sự bùng nổ của khai thác mỏ, và càng sớm càng tốt. Tuy nhiên, theo quan điểm hiện tại, ngành khai thác mỏ vẫn chưa phục hồi hoàn toàn sau xu hướng giảm của chu kỳ trước.
Trước hết, xét một cách khách quan thì tỷ suất lợi nhuận (tỷ lệ hoàn vốn) hiện tại của ngành khai khoáng vẫn còn tương đối thấp.
Chỉ số tổng hợp theo dõi giá cổ phiếu của ngành đã tăng khoảng 10% trong thập kỷ qua, trong khi mức tăng chung của thị trường chứng khoán toàn cầu đã tăng gấp đôi, với thị trường chứng khoán Hoa Kỳ thậm chí còn tăng cao hơn nữa. Trong tình hình này, các công ty khai thác khó có thể trực tiếp huy động vốn trên thị trường chứng khoán.
Hiện tại, tỷ lệ hoàn vốn của các dự án mới trong ngành khai khoáng là khoảng 7%. Kể từ khi Cục Dự trữ Liên bang tăng mạnh lãi suất vào năm 2022, toàn bộ mặt bằng lãi suất đã được nâng lên và lợi suất trái phiếu kho bạc kỳ hạn một năm của Hoa Kỳ đã đạt 5%. Làm thế nào các công ty khai khoáng có thể phát hành trái phiếu để tài trợ trên thị trường trái phiếu.
Nếu không có kênh tài chính, không thể đầu tư vốn. Vì vậy, hiện nay các công ty khai khoáng niêm yết không vội huy động vốn mà thay vào đó là trả lại tiền mặt cho các cổ đông cũ thông qua cổ tức và mua lại.
Vấn đề này chỉ có thể được giải quyết sau khi mất cân bằng cung cầu, giá hàng hóa tăng mạnh và biên lợi nhuận chung của ngành khai khoáng tăng lên đến một mức độ nhất định.
Thứ hai, chi phí phát triển các dự án mới đã tăng đáng kể và các quyết định đầu tư phải được đưa ra hết sức thận trọng.
Tất cả các công ty khai khoáng đều tuyên bố rằng trong những năm gần đây, do lạm phát toàn cầu, chi phí lao động và thiết bị nói chung đã tăng lên, làm giảm lợi nhuận. Mỏ đồng Quebrada Blanca 2 ở Chile, được khai trương vào năm ngoái bởi công ty khai khoáng khổng lồ Teck Resources của Canada, có chi phí phát triển lên tới 9 tỷ đô la, gần gấp đôi số tiền dự kiến vào năm 2019.
Ngoài lạm phát, chi phí môi trường cũng tăng vọt.
Các biện pháp mà các công ty khai khoáng phải thực hiện để giảm thiểu tác động của hoạt động khai khoáng đến môi trường đang ngày càng trở nên phức tạp.
Trước đây, điện ở các khu vực khai thác có thể dễ dàng được tạo ra bằng máy phát điện diesel; Ngày nay, ngày càng nhiều công ty khai thác được yêu cầu kết nối với lưới điện hoặc lắp đặt năng lượng tái tạo như quang điện trong khu vực khai thác của họ. Khai thác và chiết xuất cũng gây ra vấn đề ô nhiễm nước và chính quyền địa phương yêu cầu các công ty khai thác giải quyết vấn đề này. Một số nơi thậm chí phải xây dựng các nhà máy khử muối nước biển.
Tất cả những áp lực về môi trường này đã làm tăng thêm chi phí.
Thứ ba, quá trình phê duyệt giấy phép của các chính phủ trên toàn thế giới đang ngày càng phức tạp và tốn thời gian.
Lấy Hoa Kỳ làm ví dụ, việc xin giấy phép thường mất 7 đến 10 năm và các công ty cần tham khảo ý kiến của nhiều cơ quan chính phủ và các bên liên quan khác. Ở một số nơi, chính quyền được bầu hoàn toàn bất lực trong việc phản hồi sự phản đối của công chúng và chỉ đơn giản là thu hồi giấy phép dự án.
Thời gian phê duyệt dài tương đối có thể kiểm soát được, giấy phép có thể bị gián đoạn bất cứ lúc nào, không chỉ làm chậm tiến độ dự án mà còn làm tăng thêm sự không chắc chắn. Đối với doanh nghiệp, sự không chắc chắn là chi phí lớn nhất, là chi phí của quyền phủ quyết.
Hiện nay, các địa điểm khai thác mới trên thế giới ngày càng trở nên xa xôi, cách xa các thành phố lớn và nằm sâu trong các khu bảo tồn bản địa hoặc khu bảo tồn tài nguyên thiên nhiên. Áp lực bảo vệ các nguồn tài nguyên thiên nhiên và lịch sử văn hóa rất cao, đây là chi phí cho các doanh nghiệp. Vì vậy, các công ty khai thác muốn khai thác tiềm năng của các mỏ cũ hơn là phát triển các mỏ mới.
Thứ tư, do những cân nhắc về địa chính trị, các công ty khai khoáng cũng phải đối mặt với rủi ro chính trị.
Các chính phủ phương Tây bị sốc trước sức mạnh thể hiện của Trung Quốc trong quá trình chuyển đổi năng lượng, tin rằng một số kim loại nhỏ liên quan đến quá trình chuyển đổi năng lượng đã bị Trung Quốc kiểm soát. Do đó, họ đã bắt đầu áp dụng các biện pháp chính trị và ngoại giao, thiết lập liên minh để bảo vệ cái gọi là "an ninh công nghiệp".
Năm 2022, Hoa Kỳ đã thành lập Đối tác An ninh Khoáng sản (MSP) với nhiều đồng minh để hướng dẫn đầu tư vào khai thác và chế biến các kim loại quan trọng.
Trong tình hình này, sự hợp tác giữa các công ty khai khoáng phương Tây và các đối tác Trung Quốc, dù về đầu tư, công nghệ hay phát triển, sẽ gặp phải nhiều bất ổn hơn.
Trong những năm gần đây, ngành khai khoáng cũng có một điểm sáng: với sự rút lui của các công ty khai khoáng phương Tây, các công ty từ các nền kinh tế mới nổi đã bắt đầu đổ xô vào, trong đó các nền kinh tế vùng Vịnh là một ví dụ điển hình.
Công ty khai khoáng UAE International Resources Holdings đang mua 51% cổ phần của công ty khai khoáng đồng Mopani của Zambia với giá 1,1 tỷ đô la. Chính phủ UAE đã đồng ý đầu tư 1,9 tỷ đô la để phát triển ít nhất bốn mỏ tại Cộng hòa Dân chủ Congo.
Năm 2023, quỹ khai khoáng Manara Minerals của Ả Rập Xê Út đang tìm kiếm thêm vốn đầu tư sau khi mua lại bộ phận kim loại cơ bản của Vale của Brazil, công ty khai khoáng lớn thứ hai thế giới, với giá 3 tỷ đô la.
Chính phủ Saudi cũng đang khai thác tài nguyên khoáng sản trong sa mạc rộng lớn của mình và mở cửa cho các công ty khai thác nước ngoài. Bằng cách hỗ trợ xây dựng cơ sở hạ tầng như đường sắt và nhà máy khử muối nước biển, miễn thuế đối với máy móc và nguyên liệu thô nhập khẩu, giảm phí cấp phép và tiền bản quyền, cung cấp hỗ trợ tiền lương quốc gia và trợ cấp tiền thuê nhà, Saudi Arabia đang nỗ lực thu hút các công ty khai thác từ khắp nơi trên thế giới đến và phát triển.
Ả Rập Xê Út đã đầu tư 180 triệu đô la để khuyến khích khai thác, và cũng đã đầu tư 700 triệu đô la để tạo bản đồ địa chất và thiết lập cơ sở dữ liệu tài nguyên. Chính phủ Ả Rập Xê Út ước tính rằng các nguồn tài nguyên khoáng sản được chôn dưới lòng đất, bao gồm các mỏ vàng, đồng và kẽm, có giá trị khoảng 2,5 nghìn tỷ đô la. Đây là dữ liệu khá đáng kinh ngạc, vì tài sản dầu mỏ của Ả Rập Xê Út chỉ là 20 nghìn tỷ đô la theo giá hiện tại. Vì vậy, việc Ả Rập Xê Út mở cửa thị trường khai thác là một lợi ích lớn cho ngành khai thác toàn cầu.
Từ ngày 9 đến ngày 11 tháng 1, các bộ trưởng và giám đốc điều hành khai khoáng từ khoảng 80 quốc gia đã tụ họp tại Riyadh, thủ đô của Ả Rập Xê Út, để tham gia diễn đàn và triển lãm "Khoáng sản tương lai" của đất nước. Dự kiến diễn đàn sẽ đạt được các thỏa thuận trị giá 20 tỷ đô la, nêu bật quyết tâm của Ả Rập Xê Út trong việc mở cửa thị trường khai khoáng của mình.
Khoản đầu tư của Ả Rập Xê Út đã được đền đáp, vì các mỏ phosphate phát triển của nước này được chế biến tại địa phương thành amoniac và phân bón, sau đó được bán cho Brazil, Châu Phi, Ấn Độ và Bangladesh trước khi cuối cùng đến tay người nông dân. Công ty khai khoáng nhà nước chịu trách nhiệm cho dự án này tuyên bố rằng những người nông dân sử dụng phosphate của Ả Rập Xê Út trồng 10% lương thực của thế giới. Công ty có quy mô lớn, với doanh số và đầu tư trong nước tương đương với khoảng 2% GDP phi dầu mỏ của Ả Rập Xê Út. Một dự án tương tự khác sẽ sớm bắt đầu sản xuất, với khoản đầu tư tương đương với 1% GDP phi dầu mỏ.
Ngoại trừ các nước vùng Vịnh, các nền kinh tế ở Châu Phi và Châu Á cũng có kỳ vọng cao đối với ngành khai khoáng và các ngành công nghiệp chế biến chính xác sau này. Các chính phủ Châu Phi cho biết trong nhiều thập kỷ, những người bên ngoài đã vận chuyển tài nguyên đến Châu Phi mà không thúc đẩy sự phát triển của nó. Do đó, họ nhấn mạnh rằng lần này, lợi ích kinh tế sẽ có lợi cho Châu Phi.
Nói một cách đơn giản, điều đó có nghĩa là 'không chỉ khai thác quặng và vận chuyển đi', mà còn đầu tư tại địa phương và tiến hành chế biến và sản xuất càng nhiều càng tốt để thúc đẩy sản lượng kinh tế địa phương. Nhu cầu của các nền kinh tế đang phát triển là hoàn toàn dễ hiểu và hợp pháp.
Đối với một nền kinh tế như Trung Quốc, nơi có đầy đủ nguồn lực từ khai thác đến chế biến, từ thiết bị đến công nghệ, từ đầu tư đến nhân tài, thì cơ hội hợp tác lớn hơn nhiều so với thách thức.
